کارە خێرخوازیەکانی تورکیا بۆ دروستکردنی ئۆردوگاکانی نیشتەجێبوون لە سوریا، چیرۆکەکە چییە؟

قامیشلۆ – نۆرس پرێس

دوای دەستێوەردانی راستەوخۆی لە جەنگی سوریادا، تورکیا پشتیوانی لە تورکمانەکانی سوریا دەکات و بە سەری رمی سیاسەتی خۆی لە ناوچەکەدا دەیانزانێت، هەر لە پاڵپشتی راستەوخۆی گروپی سولەیمان شا (عەمشات) و سوڵتان موراد کە هەردووکیان تورکمانن، تا دوو رۆژ پێش واژۆکردنی پرۆتۆکۆڵێک بۆ دروستکردنی شارۆچکەیەکی نوێ لە ئیدلب لە رۆژئاوای وڵات بۆ تورکمانەکانی سوریا.

تورکیا ساڵانێکە کاردەکات بۆ دروستکردنی شوێنی نیشتەجێبوون لە ناوچە جیاوازەکانی ئیدلب و عەفرین لە باکوری حەڵەب، بە ئامانجی نیشتەجێکردنی پەنابەرانی سوریا لەوێ، لەژێر دروشمی گەشاوەدا، کە چالاکوانان بە دروشمانەیان بۆ گۆڕانکارییەکی دیمۆگرافی لەو وڵاتەدا گێڕایەوە کە بەهۆی شەڕەوە بۆ چەندین ساڵ پەراوێزخراون.

لە پێنجی مانگی ئەیلولی رابردوودا، تورکیا کردنەوەی “کۆمەڵگای گوندی ئەلزەعیم”ی راگەیاند، کە کۆمەڵگایەکی نیشتەجێبوونێکی تورکیایە و بە پشتیوانی فەڵەستینییەکان، لە نزیک گوندی موحەمەدییە لە باشووری جندیرێس، لە گوندەواری عەفرین.

سیاسەتی بنیاتنانی شوێنی نیشتەجێبوون بۆ تورکیا تازە نییە، بەڵام ئەوەی ئەمجارە جێی سەرنجە ئەوەیە کە بۆ سورییەکانی بەڕەچەڵەک تورک، “تورکمان”تەرخان کراوە.

پێنجشەممەی رابردوو، رۆژنامەی تورکی، یەنی شەفاک، بڵاویکردەوە، ئەو کۆمپانیایە کە خاوەندارێتی جێگری پێشووی پارتی داد و گەشەپێدان و بازرگانی تورک، سەبری فاران و هاوسەرەکەی دەکات، بەنیازە لە گوندەواری ئیدلب ئۆردوگایەک دروستبکات، بۆ سورییە تورکمانەکان.

ئۆردوگا بە ریزبەندی رەگەزپەرستی

تەها ئەلغازی، چالاکوان لە پرسی پەنابەران، وتی، “هەر پڕۆژەیەک هەڵگری ناوی خێرخوازی بێت و سودمەندەکانی لەسەر بنەمای تائیفی یان قەومی دیاری بکرێن، ئەوە بەدڵنیاییەوە لەو ریزبەندە دێتە دەرەوە کە خێرخوازیی بێت.”

ئەلغازی لە لێدوانێکی تایبەتدا بۆ نۆرس پرێس ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەم پڕۆژەیە رێگە خۆشدەکات بۆ پڕۆژەی هاوشێوە “بە پشتبەستن بە پۆلێنکردنی رەگەزپەرستی”، ئەمەش پێچەوانەی هەموو ئەو کارانەیە کە کاریگەری لەسەر واقیعی مامەڵەکردن لەگەڵ مەلەفی پەنابەرانەوە هەیە لەلایەن ئۆرگانەکان، رێکخراوەکان یان حکومەتەکانەوە.

ئاماژەی به وەدا که تورکمان، کورد یان ئه رمه نی پێکهاته ی بنەڕه تین له ناو کۆمەڵگای سوریادا و پێش شۆڕش هیچ جیاکارییەکی ره گەزی نه بووه وه ک ئه مڕۆ”.

جەختیشی لەوە کردەوە کە ئەم جۆرە پڕۆژانە “کار لەسەر داڕشتنەوەی ئەندازیاری دیمۆگرافی لە ناوچە گوندنشینەکانی باکوور دەکەن”.

پرسیاری ئەوە دەکات کە ئایا دەسەڵاتی پارەدان (تورکیا) مافی ئەوەی هەیە پڕۆژەکە بە تورکی ناو بنێت؟!.

ئەلغازی ئاماژەی بە نەبوونی دامودەزگاکانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا کرد لە دۆسیەی پەیوەندیدار بە پڕۆژەکانی گەڕانەوەی ئاوارەکانی سوریاوە بۆ ناوخۆی سوریا کە لەلایەن حکومەتی تورکیاوە پەسەندکرابوون.

ئاماژەی بەوەشکرد، دامودەزگاکانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا بە کردەوە لە هەموو شتێکی پەیوەست بە واقیعی پەنابەرە سوریاییەکان ونن و بەشێک لە رێکخراوەکانی سەر بە خۆیان بوونەتە سەرپەرشتیار یان تەنانەت دەسەڵاتێکی جێبەجێکار لەسەر دروستکردنی یەکەکانی نیشتەجێبوون لە ناوچەکانی باکوری سوریا.

گەڕەکەکان بە ناوی تورکیەوە

لە راپۆرتی رۆژنامەی تورکی کە پێشتر ئاماژەمان پێدا، ئەوە هاتووە کە پڕۆژە نوێیەکە بریتییە لە دروستکردنی ئۆردوگایەک بە 450 یەکەی نیشتەجێبوونەوە، بە ناوی (کوموش خانە)، بە هەمان ناوی دەوڵەتی تورکیەوە.

شەقامەکانی شارۆچکەکە بە ناوەکانی “جوموشانە، تورۆل، سێران، کالکێت، کۆس و کۆرتون” ناونراون، گۆڕەپانی گەڕەکەکەش ناوی “گۆڕەپانی جوموشانە” یە.

بەگوێرەی رۆژنامەکە، “ئەم کارە پیرۆزەمان بە بەخشینی 10 ملیۆن لیرەی تورکی ئەنجامداوە، لەسەر بنەمای رێنماییەکانی رەجەب تەیب ئەردۆگان، سەرۆک کۆمارمان و بە هەماهەنگی لەگەڵ سلێمان سۆیلو وەزیری ناوخۆ و بەرپرسانی لێقەومانو فریاکەوتن”.

ئاماژەی بەوەشکرد، بەو پرۆتۆکۆڵە واژۆکراوە گەیشتوینەتە قۆناغی کۆتایی، تورکمانەکانیش لە 450 ماڵدا نیشتەجێ دەبن، کە بڕیارە پێش سەری ساڵ تەواوبکرێن.

گۆڕەپانی نیشتەجێبوونەکە بە ناوی “ئەحمەد زیا الدین گوموشانی”، زانای ئیسلامی عوسمانی کە لە سەدەی نۆزدەهەمدا لە کامشانا لە ئییاڵی تورکی ترابزۆن لەدایک بووە و کۆچی دوایی کردووە، ناوی “مەیدان جوموسشانی” دەبێت، وەک ئەوەی ئەمڕۆ پێی دەوترێت .

کارتی هەڵبژاردن

هەموو هەنگاوەکانی تورکیا لە پرسی نزیکبوونەوە لە حکومەتی سوریاوە دەستپێدەکات و بە گێڕانەوەی گوماناوییەکەی بۆ دەستەبەرکردنی گەڕانەوەی سەلامەتی سوریاییەکان بۆ وڵاتەکەیان کۆتایی دێت، کە ئاماژەیە بۆ ئەوەی دەگەڕێت بۆ بەدەستهێنانی دەستکەوتی سیاسی، بەتایبەت لەگەڵ نزیکبوونەوە تورکیا لە هەڵبژاردنەکان.

ئەمڕۆ دۆسیەی پەنابەرانی سوری لە تورکیا یەکێکە لە دۆسییە دیارەکانی ململانێی هەڵبژاردنەکانی نێوان حکومەتی تورکیا و ئۆپۆزسیۆن و هەر لایەنێک بە شێوازی خۆی وەبەرهێنانی تێدا دەکات.

سەرەتای مانگی ئەیلولی ئەمساڵ، ئەسلی ئایدینتاسپاس، هاوکارێکی باڵای ئەنجومەنی ئەوروپا بۆ پەیوەندییەکانی دەرەوە، لە لێدوانێکدا بۆ سی ئێن ئێن وتی، “پێدەچێت ئاماژە ئەرێنییەکانی تورکیا بەرامبەر بە حکومەتی سوریا بەشێک بن لە بەڵێنی هەڵبژاردنەکانی ئەردۆگان”.

ئاماژەی بەوەشکرد، “لێدوانە سازشکارەکانی بەرپرسانی تورکیا هەنگاوێکی حیسابکراو و ئاراستەکراوە بۆ رای گشتی ناوخۆیی پێش هەڵبژاردنەکانی ساڵی داهاتوو”.

موعاز ئیبراهیم ئۆغڵو، رۆژنامەنووسی تورکی، پێشتر بە نۆرس پرێسی راگەیاندبوو،کە ئۆپۆزسیۆنی تورکیا لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا سوورییەکان دەکەنە ئامانج.

ئاماژەی بەوەشکرد، حکومەتی پارتی داد و گەشەپێدان، “بێدەنگ نابێت کاتێک دەبینێت دەنگەکان دژی سوریاییەکان بەرزن، بەو پێیەی لە زۆر شوێن دەبنە ئامانج”.

سورییەکان لە تورکیا بەدەست هەڵمەتەکانی رق و رەگەزپەرستییەوە دەناڵێنن کە لە زۆر حاڵەتدا دەگات بە کوشتن، هەفتەی رابردوو لە راپۆرتێکی رێکخراوی هیومان رایتس وۆچدا هاتووە کە تورکیا دەیان هەزار سووری دیپۆرت کردووەتەوە و لە ناوەندەکانی دەستبەسەرکردندا ئەشکەنجەی داون. ئامادەکردنی: ئیحسان محمد – مۆنتاژ: فانسا تەممۆ