عێراق لەبەردەم هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆدا

هەولێر- نۆرس پرێس

دوای بڕیاری وازهێنانی سەدر لە سیاسەت، رۆژی دووشەممە لایەنگرانی رەوتی سەدر بە لێشاو چوونە ناوچەی سەوز و شەڕ و رووبەڕووبوونەوە روویدا و تاوەکو بەیانی ئەمڕۆ سێشەممەش شەڕ بەردەوامە. زانیارییە سەرەتاییەکان باس لە کوژرانی دەیەها و برینداربوونی سەدەها کەس دەکەن. بەهۆی ئەو گرژییانەش لە سەرجەم پارێزگاکانی عێراق پشووی فەرمی راگەیێنراوە.

بە وتەی وەزارەتی تەندروستی عێراقی کە بە میدیا ناوخۆییەکانیان راگەیاند، بەهۆی بەردەوامیی گرژیی و پێکدادانی نێوان لایەنگرانی سەدر و هێزە ئەمنییەکان، تاوەکو ئێستا 25 کەس گیانیان لەدەستداوە و 380 کەسیش بریندار بوون.

سەرچاوە تەندروستییەکان باس لەوە دەکەن کە ئەوانەی گیانیان لەدەستداوە “لایەنگری موقتەدا سەدر، رێبەری رەوتی سەدرن”. 

هاوکات لە چەند شارێکی دیکەی باشووری عێراقیش لەوانە شارەکانی بەسرە، زیقار، بابل، کەربەلا و میسان خۆپێشاندانەکان گرژییان لێکەوتووەتەوە، بەڵام تاوەکو ئێستا هیچ ئامارێکی فەرمی لەبارەی زیانە گیانییەکان بڵاونەکراونەتەوە.

سەرلەبەیانی ئەمڕۆش سێشەممە، شانەی ڕاگەیاندنی ئاسایش رایگەیاند، ناوچەی سەوز بە چوار موشەک بۆردومان کراوە و زیانی لێکەوتووەتەوە.

شانەکە لە راگەیەندراوێکدا، ئاماژەی بەوەداوە، “ناوچەی سەوز لە بەغدا بە چوار مووشەک بۆردومان کراوە و موشەکەکان کە لە کۆمەڵگەی نیشتەجێبوونەکەدا کەوتونەتە خوارەوە و زیانی هەبوو.

ئەوەشی خستەڕوو، شوێنی هەڵدانی موشەکەکان لە ناوچەکانی ئەلحەبیبیە و ئەلبەلەدیاتەوە بووە، لە رۆژهەڵاتی بەغدا.

ئەمەش لەکاتێکدایە، لە ئێستادا قەدەغەی هاتوچۆی توند لە بەغدای پایتەخت راگەیەندراوە.

هاوکات، هەردوو دەروازی شاری بەغدا داخراون و تەواوی دەروازەکانی ناوچەی سەوزیش بە هەمان شێوە داخراون و هێزە ئەمنییەکانی عێراق لە دۆخی ئامادەباشی تەواودان.

سەدر.. وازهێنان یان تاکتیک

دوێنێ، موقتەدا سەدری رێبەری رەوتی سەدر رایگەیاند، بڕیاریدا دەستبەرداری کاری سیاسی ببێت و باسی لە ئەگەری کوژرانی کرد و لە دوای بڕیارەکەی سەدریش وەزیرەکەی هەژمارەکانی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان داخست و دۆخی عێراق بەرەو ئاڵؤزی رۆشت.

دواتر لیژنەی ئامادەرکاری خۆپیشاندانەکانی رەوتی سەدر کۆتاییهاتنی سەرجەم خۆپیشاندانەکانی راگەیاند بەڵام لایەنگرانی سەدر بەرەو ناوچەی سەوز و کۆشکی سەرۆک وەزیران بەرێکەوتن و سەدر سێ بڕیاری نوێی بۆ لایەنگرانی دەرکرد کە تێدا رێکری لێکردن ناوی رەتی سەدر لە هەر دروشمێکدا بەکاربهێنن لە خۆپیشاندانەکان و لە تۆڕەکۆمەڵایەتی و میدیاکانیشدا.

لەدوای بڕیارەکانی سەدر هێزە ئەمنییەکانی بەغدا داوای لە لایەنگرانی سەدر کرد بەپەلە لە ناوچەی سەوز بکشێنەوە بەڵام لایەنگران بەردەوام بوون لە چونە ناو ناوچەی سەوز و دواتر مستەفا کازمی سەرۆکوەزیرانی عێراق و فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان لەدوای کۆبوونەوەی لەگەڵ فەرماندە سەربازییەکان رایگەیاند، داوا لە خۆپیشاندەران دەکات بە زووترین کات لە ناوچەی سەوز بکشێنەوە و بارودۆخی وڵات تێکنەدەن.

ئەم بڕیارەی سەدر لە لایەن زۆرێک لە توێژەرانی سیاسیەوە والێکدرایەوە کە تاکتیکی بێت و کشانەوە نەبێت، هەروەک تویتەکەی سەدر وەک ئاماژەیەک دێت بۆ هەڵگیرساندنی جەنگ، کاتێک دەڵێ “ئەگەر کوژرام یان مردم ئەوا داوای نزا و فاتیحا خوێندنتان لێدەکەم.”

لە هەمان کاتدا ئامانجی سەدر ئەوەیە کە بەکوشتدانی هاوڵاتیان و رشتنی خوێن لەسەر ئەو هەژمار نەکرێت، بەڵکو وەک خۆپیشاندانێکی ئاسایی و دوور لە هاندانی ئەو سەیر بکرێت، بۆیە لەهەمان کاتدا واز دەهێنێت و چەکدارەکانیشی دەنێرێت کە روبەڕووی هێزە دژەکانیان ببنەوە لە چوارچێوەی هەماهەنگی، بە تایبەتیش چەکدارانی سەر بە نوری مالیکی و عەسایب ئەهل حەقی قەیس خەزعەلی.

هەر لەم کاتەشدا، حەسەن عەزاری سەرۆکی دەستلەکارکێشاوەی فراکسیۆنی سەدر لە پەیامێکدا رایگەیاند، موقتەدا سەدر مانی لە خواردن گرت و دەڵێت بەردەوام دەبێت تا ئەو کاتەی توندوتیژی و بەکارهێنانی چەک رادەگیرێت.

کاردانەوەکان

دۆخە گرژەکەی بەغدا کاردانەوەی نێودەوڵەتی بە دوای خۆیدا هێنا و ئەمریکا رایگەیاند، لە گرژییەکانی عێراق نیگەرانن چونکە رێگە بە دامودەزگا عێراقییەکان نادەن کارەکانیان راپەڕێنن و دەشڵێت، “نابێت ئاسایشی عێراقی بخرێتە مەترسییەوە. و رەتی کردەوە باڵیۆزخانەکەی چؤڵبکات.

هاوکات، نوێنەرایەتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق (یۆنامی) رایگەیاند، داوا لە خۆپیشاندەران دەکەین بەشێوەیەکی بەپەلە لە ناوچەی سەوز بکشێنەوە و دامەزراوە حکومەییەکان چۆڵ بکەن و “بەرەوپێشچوونەکانی دوێنێ بە تەواوی مەترسیدارن”، راشیگەیاندووە، “لە ئێستادا رێزگرتن لە سیسەتەمی دەستووری گرنگە.”

لایخۆشیەوە، لە راگەیەندراوێکدا یەکێتی ئەوروپا ئاماژەی بەوەکردووە، کە زۆر گرنگە هەموو لایەک خۆیان لە هەر کردارێک بەدوور بگرن کە ببێتە هۆی توندوتیژی زیاتر.

هاوکات، ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە راگەیەندراوێکدا، کە لەلایەن ستیفان دوجاریچ وتەبێژی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان بڵاوکراوەتەوە، رایگەیاندووە، بە نیگەرانییەوە بەدواداچوونی ورد بۆ خۆپیشاندان و گرژییەکانی ئەمڕۆی عێراق و چوونەژوورەوەیان بۆ ناو باڵەخانە حکومییەکان دەکات.

جەیمس داونەر، جێگری باڵیۆزی بەریتانیا لە عێراق لە هەژماری تایبەتی خۆی لە تویتەر سەبارەت بە خۆپێشاندانەکان و ئاڵۆزییەکانی عێراق لە راگەیێندراوێکدا، نیگەرانیی وڵاتەکەیی بەرامبەر بە رووداوەکانی ئەمڕۆی عێراق دەربڕی، بەتایبەتی ئەو راپۆرتانەی باس لە قوربانی دەکەن.

جێگری باڵیۆزی بەریتانیا لە عێراق لە پەیامەکەیدا دەڵێت، “داوا لەوانە دەکەین کە لەسەر شەقامەکانن، خۆیان بەدووربگرن لە تووندوتیژی و دەبێت خۆپێشاندانەکان ئاشتییانە بن، چونکە عێراقییەکان شیاوی ئەوە نین وڵاتەکەیان بە شەڕ و تووندوتیژییەوە تێوەبگلێندرێت.”

جەیمس داونەر ئاماژەی بەوەش کردووە، “عێراق پێویستی بەوەیە دامودەزگاکانی بە شێوەیەکی ئاسایی کار بکەن، تاوەکو بتوانن رووبەڕووی ئەو ئاڵنگارییانە ببنەوە و ئەو خزمەتگوزارییانەش پێشکێش بکەن کە لەپێناویدا دامەزراون، داوا لە سەرجەم خۆپێشاندەرانیش دەکەین خۆیان بەدووربگرن لەوەی هەڵبکوتنە سەر باڵەخانە حکومییەکان.”

ئەو بەرپرسەی باڵیۆزخانەی بەریتانیا لە درێژەی پەیامەکەیدا ئەوەی خستووەتەڕوو، “هێزە شەرعییە ئەمنییەکان، تاکە هێزن دەتوانن گیانی هاووڵاتییانی عێراقی و باڵەخانە حکومییەکان بپارێزن. داوا لە سەرجەم لایەنەکان دەکەین دیالۆگ بکەنە کاری لەپێشینەیان بۆ گەیشتن بە چارەسەرێکی ئاشتییانە و یاساییانە لەپێناو گەلی عێراقدا.”

لە ناوخۆشدا کاردانەوەکان بەردەوام بوون، سەرۆککۆماری عێراق پەیامێکی لەبارەی خۆپێشاندانەکان بڵاوکردەوە و رایگەیاند، دۆخەکە وا دەخوازێت هەمووان دان بە خۆیاندا بگرن و “ئەگەر لەدەست دەربچێت هەموومان زیانمەند دەبین.”

بەرهەم ساڵح، سەرۆککۆماری عێراق لە پەیامەکەیدا داوای لە هەموو لایەنەکان کردووە، پابەندبن بە ئارامی و دان بە خۆیاندا بگرن بۆ رێگریکردن لە پەرەسەندنی دۆخەکە و دەشڵێت، ئەگەر دۆخەکە “لەدەست دەربچێت، هەموومان زیانمەند دەبین.”

سەرۆککۆماری عێراق ئاماژەی بەوەش کردووە، خۆپێشاندانی ئاشتییانە و دەربڕینی بیروڕا مافێکی دەستووریی گەرەنتیکراوە، بەڵام تێکدانی دامودەزگاکانی دەوڵەت بە “مەترسیدار” ناودەبات و دەڵێت، “وڵات و بەرژەوەندییەکانی هاووڵاتییان دەخاتە مەترسییەکی گەورەوە.”

 محەممەد حەلبووسی، سەرۆکى پەرلەمانى عێراق راگەیێندراوێکی لەبارەی دۆخی عێراق بڵاوکردەوە و رایگەیاند، ئەوەى ئەمڕۆ پێی گەیشتوون ئاماژەیە بۆ “مەترسییەکى گەورە” و ئەوەش مایەى بێدەنگبوون یان بەجێهێشتنى نییە بۆئەوەى ئاڵۆزتر ببێت بەبێ دەستوەردانى کەسانى عاقڵ و کاریگەر لە سەرکردە سیاسی و ئایینى و عەشایەرییەکان، بە ئاراستەى هێورکردنەوە و دانبەخۆداگرتن و هۆشداریدان لە ئاژاوەگێڕى و رشتنى خوێنى هاووڵاتییان لەڕێگەى بەکارهێنانى چەک لەلایەن هەر لایەکەوە بێت.

سەرۆکی پەرلەمانی عێراق داواى لە هەموو لایەنەکان کردووە، ئاگرى ئەو “فیتنەگێڕییە” بکوژێننەوە و بگەنە لێکتێگەیشتن بۆ پاراستنى سەروەریى وڵات و سەقامگیرییەکەى و رۆچوون بەرەو پێکدادانێک کە هەموو لایەک تێیدا زەرەرمەند دەبن.

مستەفا کازمى، سەرۆکوەزیرانی عێراق داواى لە موقتەدا سەدر، رێبەرى رەوتى سەدر کرد خۆپێشاندەران لە دامەزراوە حکومییەکان بکشێنێتەوە و هەموولایەک دان بەخۆدا بگرن و دەڵێت، “پەرەسەندنە مەترسیدارەکانى عێراق ئاماژەن بۆ مەترسیداریى ئەنجامى بەردەوامیى ناکۆکییە سیاسییەکان.”

سەرۆکوەزیرانی عێراق لە راگەێنراوێکی تردا وتی، سوپاسی داوای سەدر و هادی عامری دەکەم بۆ وەستاندنی تووندوتیژی، هەروەها هەموو ئەو لایەنانەی داوای ئارامییان کردووە.

کازمی بڕیاریدا “لێکۆڵینەوەی خێرا” لە رووداوەکانی ناوچەی سەوز و سەرچاوەی تەقەکردنەکان بکرێت، کەمتەرخەمەکان دیاری بکەن و بەپێی یاسا لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکەن.

بەپێی راگەیێندراوێکی نووسینگەی سەرۆکوەزیرانی عێراق، مستەفا کازمی، فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکان، بڕیار دراوە بەوەی “تەقەکردن و بەکارهێنانی گولـلەی زیندوو لە دژی خۆپێشاندەران لە هەر لایەنێکی ئەمنی، یان سەربازی و چەکداری بە هەموو شێوەیەک قەدەخەیە.”

فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکان و سەرۆکوەزیرانی عێراق جەختی لەوە کردووەتەوە، پێویستە وەزارەت و دەستە و دەزگا ئەمنی و سەربازییەکان، کار بە چوارچێوە و دەسەڵات و رێکخستنە رێگەپێدراوەکانیان بکەن.

کازمی هێزە ئەمنییەکان بە بەرپرس دەزانێت لە پاراستنی خۆپێشاندەران و دەڵێت، بە “هەر سەرپێچیکردنێکی رێنوێنیی ئەمنی، ئەوا رووبەڕووی لێپرسینەوەی یاسایی دەبنەوە.”

 هاوکات فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانی عێراق داوایکردووە، “لێکۆڵینەوەی خێرا لە رووداوەکانی ناوچەی سەوز و سەرچاوەی تەقەکان بکرێت، کەمتەرخەمەکان دیاری بکەن و بەپێی یاسا لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکەن.”

مستەفا کازمی داوایشی لە هاووڵاتییان کردووە پابەندی رێنوێنییە ئەمنییەکان و بڕیاری قەدەخەی هاتووچۆ بن.

هەروەک سەرۆکی هەرێمی کوردستان پەیامێکی لەبارەی دۆخی عێراقەوە بڵاوکردەوە و داوا لە لایەنەکان دەکات دان بە خۆیاندا بگرن و “رێگە نەدەن دۆخەکە لەوە زیاتر لە کۆنترۆڵ دەربچێت.”

نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە پەیامەکەیدا “نیگەرانیی قووڵی” لەبارەی پێشهاتە سیاسی و ئەمنییەکانی ئەمڕۆی بەغدا و چەند شوێنێکی دیکەی عێراق دەربڕیوە و داوا لە هەموو لایەک دەکات “ئەوپەڕی دان بە خۆیاندا بگرن و رێگە نەدەن دۆخەکە لەوە زیاتر لە کۆنترۆڵ دەربچێت.”

سەرۆکی هەرێمی کوردستان دەڵێت، خۆپێشاندانی ئاشتيیانه‌ مافێكى ده‌ستووريى پارێزراوه‌، “به‌ڵام ئاڵۆزى و راگرتنى دامه‌زراوه‌كانى ده‌وڵه‌ت هيچ كێشه‌يه‌ك چاره‌سه‌ر ناكات و دۆخه‌كه‌ ئاڵۆزتر ده‌كات، بۆيه‌ ده‌بێت شكۆى دامه‌زراوه‌كانى ده‌وڵه‌ت پارێزراو بێت و رێگرى له‌ ئه‌رك و كاره‌كانيان نه‌كرێت.”

نێچیرڤان بارزانی بە پێویستی دەزانێت هێزه‌ ئه‌منييه‌كان به‌وپه‌ڕى ئاگايى و وشيارييه‌وه‌ مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ دۆخه‌كه‌دا بكه‌ن و “رێگه‌ نه‌درێت خۆپێشاندان و رووداوه‌كان ببنه‌ هۆى تێكچوونى زياترى دۆخى ئه‌منى و كه‌وتنه‌وه‌ى قوربانى له‌نێوان عێراقييه‌كاندا.”

لە بەشێکی دیکەی پەیامەکەیدا سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئاماژەی بەوە کردووە، دۆخی وڵاتەکە “ئەوپەڕی دانایی و گەڕانەوە بۆ لۆژیک و دەستپێکردنی گفتوگۆیەکی نیشتمانی و بەرپرسانە و هاریکاریی هەمووانی دەوێت، بۆئەوەی عێراق لەو دۆخە سەختە رزگاری ببێت و کار لە کار نەترازێت.”

هەروەها نێچیرڤان بارزانی جارێکی دیکە هەموو هێز و لایەنە پەیوەندیدارە عێراقییەکانی بانگهێشتی هەولێر کردووە بۆئەوەی کۆببنەوە و دەست بە گفتوگۆ بکەن، جەختی لەوەش کردووەتەوە کە “هه‌رێمى كوردستان وه‌كو هه‌ميشه‌ هاريكار ده‌بێت بۆ چاره‌سه‌رى و لێكگه‌يشتنى لايه‌نه‌ عێراقييه‌كان.”

وەک یەکەم کاردانەوەش هاوپەیمانیى چوارچێوەى هەماهەنگی داواى لە رەوتى سەدر کرد بگەڕێتەوە سەر مێزى گفتوگۆ بە مەبەستى گەیشتن بە لێکتێگەیشتنى هاوبەش، داواش لە ناوەندە ئایینى و سیاسییەکان دەکات دەستپێشخەرییان هەبێت بۆ رێگرى لە “فیتنەگێڕى.”

لە راگەیێندراوێکدا هاوپەیمانیی چوارچێوەى هەماهەنگی داواى لە رەوتى سەدر کرد بگەڕێتەوە بۆسەر مێزى گفتوگۆ و کارکردن لەپێناو گەیشتن بە لێکتێگەیشتنى هاوبەش و گەیشتن بە نەخشەڕێیەکی روون بە پشتبەستن بە یاسا و دەستوور لەپێناو هێنانەدیی بەرژەوەندیى گەلى عێراق.

چوارچێوەى هەماهەنگی داوای لە هەموو ناوەندە سیاسی و ئاینییەکان کرد، رۆڵ و دەستپێشخەرییان هەبێت لەپێناو دوورخستنەوەى “فیتنەگێڕى و زاڵکردنى زمانى دیالۆگ.”

لە بەشێکى دیکەى راگەیێندراوەکەدا ئەوە خرابوەڕوو، “پێویستە دامەزراوەکانى دەوڵەت و بەرژەوەندیى گشتى و تایبەت بپارێزرێت و پاڵپشتیى دەوڵەت و پاراستنى دەبین.”